Ένας τέτοιος μύθος έγινε αφορμή να κινηθεί ένας μηχανισμός έρευνας και αρχαιολογικής σκαπάνης, καθώς το πέπλο του μυστηρίου του, αποτέλεσε πρόκληση για τους αρχαιολόγους, μετά τις επίμονες προσπάθειες κατοίκων του πρώην Δήμου Μελιβοίας, να ξεκινήσει έρευνα και ανασκαφή την οποία μάλιστα στήριξε και συνεχίζει έμπρακτα να στηρίζει η τοπική κοινωνία.
Οι πιέσεις των κατοίκων της περιοχής σε συνδυασμό, με το έντονο ενδιαφέρον της δημοτικής αρχής και -παράλληλα- με την ανταπόκριση
αρχαιολόγων, ερευνητών της αλήθειας από τη φύση της δουλειά τους, έφεραν στο φως ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Θεσσαλίας, στην πλευρά του Αιγαίου, ένα κάστρο βυζαντινής εποχής, που περικλείει απομεινάρια ενός οικισμού με πλούσια δραστηριότητα και στρατηγική γεωγραφική θέση.
Οι ντόπιοι κάτοικοι, του πρώην Δήμου Μελιβοίας, ονομάζουν την τοποθεσία «Παλαιόκαστρο», ένα όνομα που κανείς μέχρι πρότινος δεν ήξερε από πού
προήρχετο, μέχρι που η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ότι δεν ήταν τυχαίο, και ο μύθος άγγιξε την πραγματικότητα.
Έτσι λοιπόν στον Κίσσαβο, μέσα σε πυκνό δάσος, του Δήμου Αγιάς και κοντά στη Βελίκα, αποκαλύπτεται το κάστρο, με πρώτο εύρημα στο ξεκίνημα της ανασκαφής μια εκκλησία παλαιοχριστιανική βασιλική, του 6ου αιώνα.
Στις ανασκαφές πρωτοστατεί η 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας, με υπεύθυνη την αρχαιολόγο κ. Σταυρούλα Σδρόλια και είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι έχει στο πλευρό της μια κοινωνία ολόκληρη που δουλεύει και προσφέρει υλική στήριξη εθελοντικά, ενώ μαζί της «συστρατεύτηκε» φέτος και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με ομάδα φοιτητών του τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και υπεύθυνο τον λέκτορα Αρχαιολογίας κ. Γιάννη Βαραλή.
Η 7η Εφορεία ξεκίνησε τα πρώτα βήματα έρευνας στην εν λόγω περιοχή το 2008, διαπιστώνοντας απομεινάρια ενός βυζαντινού κάστρου και έκτοτε με την αμέριστη στήριξη του πρώην δημάρχου Μελιβοίας και νυν Αγιάς κ. Αντ. Γκουντάρα, έφτασε να κατακτήσει τη χρηματοδότηση της ανάδειξης του μνημείου, μέσω του ΕΣΠΑ, με 500.000 ευρώ, ενώ μέχρι τότε ο δήμος της παραχώρησε όλα τα μέσα (εκσκαφείς, εργάτες...) για να προχωρήσει το έργο της.
Όλα αυτά τα χρόνια μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκε ο καθαρισμός του περιγράμματος των τειχών του κάστρου (έκτασής του 20 στρεμμάτων), διαπιστώνοντας ότι περικλείει έναν ενδιαφέρον οικισμό, που χρήζει περαιτέρω έρευνας.
Ακολούθως ο ναός εντοπίστηκε πριν δύο χρόνια και οι εργασίες σε αυτόν άρχισαν τον Ιούλιο, με τη συνεργασία και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ενώ θα συνεχιστούν μέχρι και το 2013, όταν λήξει η χρηματοδότηση του έργου.
Βέβαια η αποκάλυψη του κάστρου πρόκειται για ένα έργο που λόγω της έκτασής τους θα χρειαστεί αρκετά χρόνια για να αναδειχθεί πλήρως, αλλά σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, θα είναι επισκέψιμα τα πρώτα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης το 2013.
Οι εργασίες που προβλέπεται να γίνουν μέχρι και το 2013, είναι καθαρισμός ζώνης πέντε μέτρων εσωτερικά και εξωτερικά του κάστρου στην Ανατολική και νότια πλευρά του, στερέωση των τειχών και διαμόρφωση διαδρόμου περιπάτου για επισκέπτες.
Παράλληλα ο δρόμος που οδηγεί στο κάστρο, προβλέπεται να ασφαλτοστρωθεί καθώς αποτελεί μέρος του τμήματος του έργου παράκαμψης Βελίκας.

ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΕ

Η συνεργασία μεταξύ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για να την ανασκαφή, ξεκίνησε πέρυσι, με συνδετήριο κρίκο όπως υποστηρίζουν οι υπεύθυνοι των δύο φορέων τον Αντ. Γκουντάρα.
Από φέτος όμως άρχισε η ουσιαστική συνεργασία τους με 15μελή ομάδα φοιτητών να δουλεύει καθημερινά και ακατάπαυστα για πολλές ώρες την ημέρα και επί ένα μήνα σχεδόν, στο πλαίσιο της εκπαίδευσής τους, στην παλαιοχριστιανική εκκλησία.
Το ιδιαίτερο θέμα της πανεπιστημιακής ανασκαφής, είναι η αποκάλυψη της εκκλησίας του κάστρου. Η εκκλησία είναι μια τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, γενικών διαστάσεων 10 χ10 μ., χωρίς το νάρθηκα, που φέρει στα ανατολικά μεγάλη ημικυκλική αψίδα ιερού και είχε αποκαλυφθεί τμηματικά από την Εφορεία την περσινή χρονιά.
Φέτος έγιναν ανασκαφικές τομές στα κλίτη του ναού και εντοπίσθηκαν νέα τμήματα της κάτοψης, δάπεδα διαφορετικών φάσεων, γλυπτά και κεραμικά ευρήματα, καθώς και πλήθος νέων στοιχείων που φωτίζουν την ιστορία του σημαντικού αυτού μνημείου.
Ο λέκτορας κ. Βαραλής που συντονίζει τις εργασίες της ομάδας του, σε συνεργασία με την κ. Σδρόλια, αναφέρει συγκεκριμένα: «Η σημαντικότητα του έργου του ναού είναι μεγάλη, από την άποψη ότι είναι η πρώτη εκκλησία που αποκαλύπτεται στον Ανατολικό Κίσσαβο, στην πλευρά του Αιγαίου, αλλά και ως μνημείο το ότι έχει βρεθεί σε καλή κατάσταση διατήρησης μπορεί να μας αποκαλύψει την ιστορία του οικισμού και άγνωστες πτυχές της ιστορίας της περιοχής».
Ο κ. Βαραλής... διαβάζοντας κυριολεκτικά τις πέτρες και τα ευρήματα (αμφορείς, κομμάτια γυαλιών κ.α.) που με ιδιαίτερη προσοχή αναδεικνύει η ομάδα με προσεκτικές κινήσεις, λεπτά εργαλεία και σκουπάκι, μας παρουσίασε μερικά στοιχεία που αποκαλύπτονται από αυτές, δείχνοντάς μας παράλληλα τα σημεία που ξεδιπλώνουν μια ολόκληρη ιστορία: «Διαπιστώνεται ότι ο οικισμός εξήγαγε κρασί και λάδι. Κάπου κοντά υπήρχε ένα μεγάλο λιμάνι (πιθανόν του Σκιαθά) απ' όπου εξήγαγαν αυτά τα προϊόντα, ενώ (αν και δεν βρέθηκαν ακόμη) αναμφίβολα είχε μεγάλες αποθήκες για τη φύλαξή τους.
Οι άνθρωποι είχαν εμπορικές συναλλαγές με όλο το Αιγαίο, υποθέτουμε με Χαλκιδική και Αγχίαλο. Η θέση δημιουργίας του κάστρου δεν είναι τυχαία. Είναι ένας οικισμός που είχε εποπτεία στη θάλασσα και πιστεύουμε ότι τα τείχη του φτάνουν ακόμη και τα 3,5 μέτρα.
Το κάστρο είχε οπτική επαφή με τα άλλα δύο κάστρα της ευρύτερης περιοχής, αυτό της Σκήτης (νότια) και της Βίγλας (βόρεια), με σκοπό να προειδοποιεί το ένα το άλλο για πιθανούς κινδύνους, στέλνοντας σήματα καπνού.
Αποδεικνύεται ότι υπήρχε ένα δίκτυο κάστρων που τα ίδρυσε ο Ιουστινιανός, και η θέση τους δεν ήταν τυχαία.
Να σημειωθεί ότι ο ναός πρέπει να είναι από τα ψηλότερα κτίρια του οικισμού».
Επίσης η αρχαιολόγος κ. Σδρόλια συμπληρώνει για το τι αποκαλύφθηκε:
«Υπάρχουν δύο πύλες ανατολικά και νότιο- ανατολικά, που η μία έβλεπε στη θάλασσα και η άλλη στον κάμπο. Οι άλλες πλευρές του κάστρου είναι απρόσιτες, καθώς υπάρχει γκρεμός, ενώ μία εκ των πυλών του γινόταν απροσπέλαστη και το χειμώνα, με τους χείμαρρους που κατέβαιναν στο δρόμο που οδηγούσαν σε αυτή. Η θέση κατασκευής του ήταν καλά μελετημένη.
Στην ανατολική και νότια πλευρά του έχουν αποκαλυφθεί πέντε πύργοι».

Η ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΡΙΖΕΙ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ

«Είναι εντυπωσιακό το φαινόμενο, πως μια ολόκληρη κοινωνία ανταποκρίθηκε με τόσο ενδιαφέρον και έμπρακτα στην ανασκαφική έρευνα», υποστηρίζει η κ. Σδρόλια, που εδώ και χρόνια έχει ασχοληθεί με την ανάδειξη αρκετών βυζαντινών μνημείων στα όρια αρμοδιότητας της 7ης Εφορείας και τονίζει ότι είναι από τις λίγες κοινωνίες που πρωτοστατούν στην έρευνα και στην προβολή των μνημείων τους, ακόμη και με εθελοντική εργασία.
«Αν δεν υπήρχε η στήριξη της τοπικής κοινωνίας, δεν θα προχωρούσαμε την ανασκαφή...» συμπληρώνει και ο κ. Βαραλής, αναφέροντας ότι τα οικονομικά του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο των περικοπών, δεν επέτρεπαν τα έξοδα που απαιτούνται για την εν λόγω εκπαιδευτική δράση.
Συγκεκριμένα η συμβολή της τοπικής κοινωνίας σε αυτό ήταν να διατεθούν από ιδιώτες δωρεάν δωμάτια για τη φιλοξενία της ομάδας των φοιτητών, ενώ προσφέρεται καθημερινά δωρεάν και η σίτισή της. Όλα αυτά προκειμένου να συνεχιστεί το έργο της ανασκαφής, λόγω της ευαισθητοποίησης που υπάρχει πάνω σε θέματα πολιτισμού.
«Είναι ελπιδοφόρα αυτή η έμπρακτη στήριξη του κόσμου, που μαρτυρά το ενδιαφέρον του για τα μνημεία και τον πολιτισμό του», συμπληρώνει η κ. Σδρόλια.
Να σημειωθεί ότι στην ανασκαφή δουλεύουν εθελοντικά ντόπιοι κάτοικοι, ενώ πολλοί άλλοι δηλώνουν συχνά την παρουσία τους για ό,τι χρειαστεί.
Συχνά παρών και ο πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Μελιβοίας κ. Αθανάσιος Μπελιάς, που βοηθά για ό,τι χρειαστούν η ερευνητική ομάδα και οι αρχαιολόγοι.